BİR İHRACAT KLASİĞİ-DAHİLDE İŞLEME REJİMİ

I-GİRİŞ:

Ülkemizde ihracata dayalı büyüme politikalarının benimsendiği 1980 yılından itibaren ihracatın geliştirilmesi amacıyla İhracatı Teşvik Mevzuatı uygulanmaya başlanmıştır. Daha sonra Avrupa Topluluğu ile ülkemiz arasında imzalanan Gümrük Birliği anlaşması ve bu anlaşmadaki yükümlülüklerimiz çerçevesinde İhracatı Teşvik Mevzuatının devamı niteliğinde olan ihracatçılarımızın ucuz ve kaliteli ham madde ve ara malını uluslararası pazarlardan ithalat vergilerden muaf olarak temin etmelerine imkan tanıyan Dahilde İşleme Rejimi(DİR) hayata geçirilmiştir. 31.12.1995 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 95/7615 sayılı BKK ile Dahilde İşleme Rejimi Kararı yürürlüğe girilmiştir. Dahilde İşleme Rejimi, ulusal ekonomiler üzerine yapmış olduğu çok çeşitli etki ve sonuçları nedeniyle, “Ekonomik Etkili Gümrük Rejimleri” arasında yer almaktadır. Bu itibarla ihracat, ithalat, yurtiçi üretim ve kamu gelirleri gibi ekonominin birçok sektörü üzerinde makro ve mikro düzeyde doğrudan etkileri ve sonuçları bulunan bir sistem olma özelliğine sahiptir.

II-REJİMİN TANIMI VE AMACI:

Dahilde işleme halen 4458 sayılı Gümrük Kanununda verilen yetkiye istinaden Bakanlar Kurulunun 2005/8391 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Kararı ile temel esasları düzenlenen, İhracat Genel Müdürlüğünce çıkarılan 2006/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği ile detayladırılarak yönetilen bir rejimdir. Dahilde işleme; serbest dolaşımda bulunmayan eşyanın vergileri teminata bağlanmak suretiyle ithal edildikten sonra bir işleme faaliyetine tabi tutulması ve elde edilen nihai ürünün ihracının ardından teminatın iade edildiği ekonomik etkili bir gümrük rejimidir. Rejimin amacı söz konusu Karar’da, “Dünya piyasa fiyatlarında hammadde temin etmek suretiyle ihracatı artırmak, ihraç ürünlerine uluslararası piyasalarda rekabet gücü kazandırmak, ihraç pazarlarını geliştirmek ve ihraç ürünlerini çeşitlendirmek” olarak belirlenmiştir.

III-UYGULAMA ŞEKİLLERİ:

Rejim Şartlı Muafiyet Sistemi ve Geri Ödeme Sistemi şeklinde uygulanmaktadır. Sık kullanılmamakla birlikte geri ödeme sisteminde; ithal eşyasına isabet eden vergiler ödenir, üretim sonucunda elde edilen mamuller ihraç edildikten sonra vergiler iade edilerek süreç tamamlanır. Şartlı muafiyet sisteminde ise; gümrük vergileri teminata bağlanarak eşya ithal edildir, elde edilen mamullerin ihracından sonra teminat iade edilerek rejim sonlanır. İhracat sektörü genellikle %90-95 i aşan oranda şartlı muafiyet sistemini kullanarak işlem yapmaktadır. %1-5-10 gibi duruma göre indirimli teminattan yararlanma imkanının bulunduğu bu sistemde aslında bir muafiyet söz konusu değildir. Her nekadar içinde muafiyet kelimesi geçse de rejim kapsamında getirilen eşya serbest dolaşıma girmez. Aslında emanet bir eşyadır, herhangi bir yurtdışı edilmeme durumunda ağır cezai müeyyidelerle karşılaşılabilir. Bir Örnek: Uygulanmasını basit bir örnekle açıklamak gerekirse; Yurtdışından 10.000adet pantolon siparişi alan tekstil firması bu üretim için (2.1*10.000) 21.000m2 kumaşa ihtiyaç duymaktadır. Bu üretimi serbest dolaşımda bulunan eşya(basitçe vergileri ödenmiş eşya) ile yaparsa üretim maliyetleri artacağından dahilde işleme rejimini kullanmak isteyecektir. Dahilde işleme izin belgesini İhracat Genel Müdürlüğünden(bazı basit işlemler için Gümrük Müdürlüğünden alınana da dahilde işleme izni denir) aldıktan sonra belge kapsamında yapmış olduğu ithalatlarda gümrük vergileri teminat karşılığında ertelenecek/tahsil edilmeyecektir. Kumaştan gömlek üretimini tamamlayan firma bu ürünlerin tümünün ihracatını yaptıktan sonra idareye müracaat ederek belgenin kapatılmasını ve teminatının iadesini isteyecektir. İdarece yapılan incelemede herhangi bir sorun tespit edilmezse belge kapatılacak ve teminat iadesiyle süreç tamamlanacaktır. Bu basit anlatımda da görüleceği üzere, uluslararası piyasadan uygun eşya temini yanısıra ithal eşyasına uygulanan vergi ve vergi dışı yükümlülükleri askıya alarak üretim yapma imkanı tanıyan bu rejimin, ithal eşyasının yükümlülükleri arttıkça marjinal faydasının da artacağı kolayca hissedilebilir.

IV-BAZI TEMEL TANIMLAR:

Rejimin mevzuata uygun bir şeklide tamamlanarak sonradan riskli bir durum yaşamamak için başından sonuna kadar çok sıkı bir takibe ihtiyaç vardır. Sorumluluğun esasını kısaca özetlemek gerekirse; diğer şartları ikinci plana aldığımızda DİR kapsamında gelen ithal eşyası işlem görmüş ürün içinde yurtdışı edilirse herhangi bir sorun yaşanmayacağını söyleyebiliriz. Bu bağlamda bazı temel tanımlara yer verelim: İthal Eşyası: İşlem görmüş ürünün elde edilmesinde kullanılan hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul ile işlem görmüş ürünün bünyesinde yer almamakla birlikte çalışmasını sağlayan madde (yakıt ve yağ dahil) ya da hizmetin devamını sağlayan madde (yedek parça, vb.), ambalaj ve işletme malzemesini, Asıl İşlem Görmüş Ürün: Dahilde işleme rejimi kapsamında elde edilmesi amaçlanan ürünü, İkincil İşlem Görmüş Ürün: İşleme faaliyetleri sonucunda elde edilen asıl işlem görmüş ürün dışındaki ürünü, Fire: İşleme faaliyetleri sırasında özellikle kuruma, buharlaşma, sızma veya gaz kaçağı şeklinde yitirilen ve imha olan kısım ile ekonomik değeri olmayan atıkları, İfade etmektedir. Yukarıdaki tanımda yer alan unsurları gerçekleşen üretim verilerine göre doğru tespit ettiğimizde büyük bir sorunla karşılaşmayacağız demektir. Ancak üretim süreci karmaşıklaştıkça gerçekleşene göre beyanda bulunmanın o derece emek istediğini de belirtelim. Kumaş örneğimizden devam edersek; İthal eşyası: Kumaş Asıl İşlem Görmüş Ürün: Pantolon İkincil İşlem Görmüş ürün: Kumaş Kırpıntısı Fire: Üretim sırasında tanıma uygun oluşmuşsa dikkate alınmalıdır. Tabiki mevzuatta işin esasına tesir eden çok sayıda tanım vardır ancak yazıyı uzatmamak için değinmedik. İlgi duyanlar Karar ve Tebliğde detayları bulabilirler.

V-REJİMİN SAĞLADIĞI AVANTAJLAR:

İhracatçı firmalarımızın üretim maliyetlerini düşürerek uluslararası rekabet güçlerini artıran bu rejimin genel olarak sağladığı kolaylıkları şöyle özetleyebiliriz: - İthalatta Gümrük Vergisi, KDV, KKDF muafiyeti, - Ticaret politikası önlemlerine tabi olmama, - Yurt içi alımlarda KDV tecil-terkin uygulaması, - Eşdeğer eşya kullanıma olanak vermesi, - Teminat indirimi, Elbette bu başlıkları detaylandırma ve artırma mümkündür. Doğrudan ve dolaylı katkısıyla DİR ihracata dönük üreticilerin vazgeçemeyeceği bir destek unsurudur.

VI-MUHTEMEL RİSKLER:

İhracatçıya yüksek oranda fayda sağlayan bu rejim iyi yönetilmediği taktirdeki aşağıda özetlediğimiz olası riskleride içinde barındırmaktadır. * 4458 sayılı Gümrük Kanunu: -Rejimin ihlali halinde gümrüklenmiş değerin 2 katı ceza tatbik edilir. (Gümrüklenmiş Değer; eşyanın alış bedeli, sigorta, navlun ve gümrük vergileri toplamını ifade eder. Vergiden muaf olsa bile 100tl kıymetinde bir ihlal için 200tl ceza kesilir) * 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu: (Belli bir amaç için kullanılmak veya işlenmek üzere ülkeye geçici ithalat ve dahilde işleme rejimi çerçevesinde getirilen eşyayı, hile ile yurt dışına çıkarmış gibi işlem yapan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır.) * İhlal halinde YYS, OKSB gibi gümrük statü belgelerinin iptali riski vardır. * İndirimli teminattan yararlanamama durumu vardır. * Firmanın risk düzeyinin yükselmesi olasıdır.

VII-YAŞANAN BAZI SORUNLARDAN ÖRNEKLER:

Dahilde işleme rejimi konusunda yapılan incelemelerde ihracat sektöründe sıklıkla karşılaşılan bazı sorun ve yanlış uygulamalara kısaca dikkat çekelim: Fire: Mevzuat fireyi; işleme faaliyetleri sırasında özellikle kuruma, buharlaşma, sızma veya gaz kaçağı şeklinde yitirilen ve imha olan kısım ile ekonomik değeri olmayan atıklar olarak tanımlarken firmaların ekonomik değeri olan yan ürünleri de fire olarak kabul ettikleri görülmektedir. Denetimde fire olmadığının tespiti halinde yukarıda sayılan yaptırımlarla karşılaşılır. Asıl ve İkincil işlem Görmüş Ürün: Üretim süreci sonunda elde edilmesi amaçlanan mamul maddeye asıl ürün denir. Bu süreçte elde olmadan ortaya çıkan ve ekonomik değeri bulunan diğer bütün unsurlar da ikincil üründür. Asıl ürün ihraç edilmesine rağmen ikincil ürünler fire gibi değerlendirilip yurt içi satışa konu edildiğinde yine yukarıda değinilen cezalar söz konusudur. İhracat Taahhüdünü Hesaplama: Firmalar genellikle gerçekleşen verimlilik oranlarını dikkate almadıklarından yapılan denetimlerde yurtdışı edilmemiş ithal eşyası veya mamul ile karşılaşılmaktadır. Bu durumda yine rejim ihlali gerçekleşmiş olacaktır. Eşdeğer Eşya Kullanımı: Eşdeğer eşya konusu genellikle stoklarda bulunan diğer eşya ile karıştırılmaktadır. Eşdeğer eşyanın ithal eşyası ile GTİP ve nitelik olarak uyumluluğu zorunludur. Miktar Aşımı-Eksik İhracat: Süregelen üretim süreci içinde ithal edilen eşyanın miktar denetimi ile verimlilik durumuna göre ihracı gereken eşya miktarında yanlışlıklar yapılmaktadır. Revize -Süre: Üretim faaliyetinde sürenin aşılması yada öngörülenin dışında bir gelişme olması halinde bildirim zorunluluğu bulunmasına rağmen rejimin takibinde yeterince dikkatli olunmadığından çok sayıda sorunla karşılaşılmaktadır. Aracı İhracatçı: Aracı ihracatçı kullanımında gerek eşyanın miktarı gerekse aynen ihracı konularında ortaya çıkan sorunlardan doğrudan belge sahibi firma sorumludur. Telafi Edici Vergi: Genellikle yanlış hesaplanan bu vergi düzgün bir stok ve üretim kaydı takibi gerektirmektedir.

VIII-SONUÇ

İhracatımızın yaklaşık %40-45’ini ithalatımızında yaklaşık %15’lerini oluşturan (rakamlar farklılık arzedebilir) dahilde işleme rejimi hakettiği ilgiyle takip edilirse herhangi bir sorunla karşılaşılmadan avantajlarından yararlanmak mümkündür. Bir takım artniyetlilerce kaçakçılık fiiline alet edilebilse de işlerini düzgün yapan kurumsal firmaların profesyonel ve titiz bir yönetim anlayışı ile bu rejimden maksimum oranda fayda sağlamaları da imkan dahilindedir. Yanlış uygulamalardan kaynaklanabilecek olası bir kaçakçılık soruşturması riski nedeniyle rejimi hiç kullanmayan firmaların bulunabildiği bu ortamda sektör temsilcilerinin de katılımıyla, daha kolay ve anlaşılır düzenlemelerle uygulamayı sektörler itibariyle netleştirmek hem ihracatımıza hem de ihracatçımıza sağlanan katkıyı artıracaktır.



Musa ÜNAL
E. Ticaret Başmüfettişi Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri